لجستیک الکترونیک

امروزه اینترنت توانسته است بستری را درجهت صرفه جوئیهای عظیم در هزینه های زنجیره تامین و نیز افزایش کارآیی خدمات مشتریان فراهم آورد. لجستیک الکتــرونیک (E-LOGISTICS) عمدتاً در راستای اهداف شرکتهایی است که خواهان استفاده از تجارت الکترونیک در بهبود زنجیره تامین خود هستند. این مقاله بر آن است تا لجستیک الکترونیک را وارد حیطه مدیریت زنجیره تامین برای شرکتهایی کند که به صورت سنتی و یا ازطریق اینتــــــرنت (ONLINE) به تجارت می پردازند. گذشته از این، نباید فراموش کرد که لجستیک الکترونیک محدود به حمل و نقل نیست بلکه به طور وسیعی وارد حیطه مدیریت استراتژیک، شده است.

عوامل ایجادکننده
امروزه، همانگونه که رقابت در بسیاری از بخشها تشدید شده است، توقعات مشتریان نیز به طور مداوم درحال تحول است. از این رو، نیاز به زمان توزیع سریعتر، مشتری گرایی بیشتر و سطح خدمات بهتر ملموس بوده و باید به وسیله دسترسی به هنگام بر اطلاعات محموله، پشتیبانی گردد. با وجود این، نه تنها مشتریان مایل به پرداخت هیچگونه مبلغی درازای این منافع اضافی نیستند، بلکه به همان میزان خواهان کاهش در قیمتها هستند. بنابراین، رویکردهای سنتی در مدیریت زنجیره تامین (SUPPLY-CHAIN MANAGEMENT=SCM) نمی تواند پاسخگوبه توقعات چنین مشتریانی باشد. در طول سالیان متمادی که شرکتهای بزرگ با استفاده از سیستم های کامپیوتری پیچیده نظیر مبادله اطلاعات الکترونیکی (EDI) به ارتباط با تـــامین کنندگان، مراکز توزیع و... می پرداختند تا به خواسته هایی برسند که در بالا به آن اشاره شد.
امـــروزه، باتوجه به کاهش سریع در هزینه های نرم افزاری و سخت افزاری کامپیوتر، دیگر، سیستم های مبادله اطلاعات الکترونیکی سنتی با پروتکل های غیرمنعطف، هزینه های سنگین و کمبود دوستی با مشتری، پاسخگوی شرکتها نبوده و بسیاری از شرکتها به طور قابل توجهی، به سیستم های مبتنی بر وب به خاطر ارزان بودن و ساده بودن آنها، تمایل پیدا کرده اند. بدین خاطر، دادوستدهای الکترونیکی با تامین کنندگان و مشتریان، در شرکتهای بزرگ بسیار گسترده تر شده است. همچنین امروزه چنین سیستم هایی از لحاظ هزینه ای برای شرکتهای متوسط و کوچک، مقرون به صرفه است. (این درحالی است که چنین شرکتهایی در گذشته یا هیچ نوع معامله الکترونیکی نداشته و یا اگر هم داشتند، بسیار محدود و با تعداد اندکی از مشتریان قدرتمندی بود که بر روی آن پافشاری می کردند).
واقعیت کلیدی آن است که وب قادر است تا محیطی را به صورت «سیستم های باز» جهت ارتباط میان مشتریان و تامین کنندگان - در همه اندازه ها و شکلها - فراهم آورد. این بدان معناست که برخلاف مبادله اطلاعات الکترونیکی سنتی (که نیازمند نرم افزارها و سخت افزارهای بخصوصی است). یک شرکت می تواند با استفاده از نرم افزار و سخت افزار و ارتباطاتی یکسان با همــــــــه مشتریان، تامین کنندگان، کارمندان از راه دور و... ازطریق وب متصل گردد.
درنتیجه، کاربرد فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک در بهبود مدیریت زنجیره تامین به طور روزافزونی درحال گسترش بوده و بر تمامی بخشهای زنجیــــــره تامین - خواه ناخواه - تاثیرگذار است.

منافع و واقعیتها
لجستیک الکترونیک، «مجموعه اقداماتی است که بر روی شبکه اینترنت صورت گرفته و کارخانجات پراکنده، کامیونها، کشتی ها، انبارها و کاربران نهایی را در زمان به هنگام، به همدیگر مرتبط می سازد». مجموعه اقدامات زنجیره تامین، تمایل به پراکندگی در قسمتهای مختلف شرکت دارند و لجستیک الکترونیک بر روی یکپارچگی عملکردهای متعدد شرکت، پافشاری می ورزد. لجستیک الکترونیک، چیزی بیش از حمل و نقل بوده و شامل طیف وسیعی از رویه هایی است که در تامین کالاها و مواد اولیه وجود دارد. این رویه ها شامل، سفارش تدارک و تامین، مدیریت موجودی، انبارداری و توزیع، کارآیی حمل و نقــل، برنامه زمانبنـــدی حرکت محموله، (VEHICLE SCHEDULING) مدیریت بازده (RELURNS MANAGEMENT) و خدمات مشتریان است. ارتباطات، می بایستی به هنگام بوده و اطلاعات ازطریق سیستم های اداری پشتیبانی گردد که درپی کاهش امور دستی و دفتری هستند. به عنوان مثال، می توان به شرکت کامپاک (COMPAC) اشاره کرد که به طور چشمگیری اتکای خود را به کاغذ کاهش داده است. استفاده از وب دراین راستا برای حذف مبادلات کاغذی، می تواند صرفه جوئیهای عظیمی را در هزینه و زمان به همراه داشته باشد. وب، همچنین باعث تسهیل در امر حذف سفارشات خرید، تاییدیه های توزیع، صورتحسابهای مواد و فاکتورها می گردد. دورشدن از انجام عملیات کاغذی، می تواند سرعت عکس العمل شرکت را افزایش دهد و ارتباطات را با افرادی که در نواحی زمانی متفاوتی بوده و یا در شیفتهایی خارج از ساعات اداری هستند، بهبود بخشد. یکی دیگر از منافع بالقوه و قابل توجه وب، کاهش اشتباهاتی است که ناشی از فعالیتهایی نظیر دوباره وارد کردن اطلاعات، دریافت سفارشات به وسیله تلفن یا نمابر و... است.
وب، بهبودهایی را در امر تدارکات و عملیات بخصوص در رابطه با دسترسی موجــــــودی و توزیع به موقع امکان پذیر می سازد. تمامی زنجیره تامین، می بایستی کاملاً آشکار و شفاف باشد. تا بتوان از آن طریق رضایت کامل مشتری را به دست آورد و به کلیه منافع لجستیک الکترونیک رسید. این امر مستلزم حرکت پایاپای اطلاعات و کالاها و خدمـــــات است. در این صورت، مشتری می تواند، اطلاعات کامل و به هنگام را از وضعیت محموله خود ازطریق اینترنت به دست آورد. تامین کنندگان و توزیع کنندگان نیز می توانند در زمان کارمندان خود، که در گذشته صرف پاسخ به سوالها درباره موقعیت سفارش می شد، صرفه جویی کنند. این، تفاوتی اساسی را بین لجستیک در اقتصاد قدیم و جدید، روشن می سازد.
مشکلاتی که ناشی از شفافیت کانالهای ارتباطی موجودی بزرگتر است، تنها به خاطر ماهیت فنی آن نیست، بلکه مشکلاتی را نیز شامل می شود که ناشی از شفافیت و ارتباطات مشارکتی بین بخشهای مختلف یک زنجیره تامین است. بدین خاطر، به نظر می رسد که ائتلافی بین بخشهای مختلف، جهت دستیابی به پیش بینی، زمانبندی و برنامه ریزی منابع دقیقتر، ضروری است.
در بخش انبار و توزیع، می بایستی کنترل موجودی بر روی هر محموله و حتی هر کالا صورت گیرد. مراکز انبار و توزیع باید این انعطاف را داشته باشند که به درخواستهای متنـــوع مشتریان توجه کنند. نیاز به این انعطاف پذیری و سازگاری، با اشکال جدید رقابت بین المللی و جهانی (که تغییر دائمی خواسته های مشتریان را درپی دارد) بیشتر درک می شود. دوباره تاکید می شود که «آشکار بودن موجودی» (INVENTORY VISIBILITY) و نیز «شفافیت اطلاعات»(INFORMATION TRANSPARENCY) ، 2 رکن اسـاسی در سیستم های لجستیک الکترونیک جهت وصول به موفقیت هستند.
لجستیک الکترونیک، امروزه موجب بهبود و توسعه روشهای مدیریت زنجیره تامین در امر توزیع کالاها و خدمات با تحمل هزینه هایی کمتر، شده است. پیشرفتهایی که در مدیریت اطلاعـــــات، برنامه ریزیهای پیچیده و سیستم های زمانبندی صورت گرفته است، از آن جمله اند. اگرچه چندین دهه است که تولید به هنگام(JIT) ، مطرح شده است ولیکن به طور سنتی، عمدتاً در تامین تعداد نسبتاً کوچکی از مشتریان کاربرد داشته است. اکنون تکنولوژی اطلاعات، توانسته بر مشکلات اداری ناشی از تولید و تامین مقادیر بزرگ سفارشهای شخصی براساس تولید به هنگام غلبه کند. در بعضی بخشهــا این امر توانسته، حرکت به سوی سیستم های ساخت تولیدات سفارشی در کارخانجات عظیم را، تسهیل بخشیده و کالاها را به طور مستقیم به مصرف کننده نهایی، تحویل دهد (شرکت مایکل دل (DELL) نمونه بارزی از چنین شرکتهایی است).
ارزش واقعی، زمانی ظهور می یابد که سیستم لجستیک الکترونیک با دیگر فرایندهای مبتنی بر تکنولوژی اطلاعات نظیر MRP یاERP ، سیستم های اطلاعات مشتریان و نیز اطلاعات بازار ادغام گــردد. علاوه بر این، ترکیب سیستم های کامپیوتری اطلاعات مدیریت با نرم افزارها و اطلاعات لجستیکی، می تواند تجزیه و تحلیل خرید و فروش کالا را برای ارائه خدمات بهتر به مشتریان و نیز کاهش هزینه ها، تسهیل بخشد.
ادغام مدیریت زنجیره تامین با مدیریت روابط مشتریان به بهبود در مزیتهای رقابتی شرکت منجر می گردد. در تفکر استراتژیک اقتصاد قدیم، کاهش هزینه ها و افزایش خدمات مشتریان به صورت مجزا و جداگانه دیده می شد؛ درحالی که در اقتصاد جدید، این دو در تلفیق با همدیگر اتفاق می افتند. هدف «تولید درست در مکان، زمان و هزینه درست» بسیار بیش از گذشته، امکان تطبیق و سازگاری پیدا کرده است.
لجستیک الکترونیک سازمانها را قادر ساخته است که با جمع آوری اطلاعات و پالایش آن (جهت تدارک و اجرا) تصویر بزرگ و دید وسیعی از شرکت را به دست آورند. از این رو، مدیریت کلیه زنجیره تامین به صورت الکترونیکی امکان پذیر بوده و سیستم لجستیکی، اقدام به تولید اطلاعاتی می کند که با عنوان بازخور به دیگر بخشهای سازمان جهت اتخاذ تصمیمات استراتژیک و تاکتیکی، منتقل می شود. امروزه اینترنت، زمینه ای را برای دستیابی هرچه بیشتر به اطلاعات صحیح عرضه و تقاضا (به جای پیش بینی آن) فراهم آورده است.
به طور خلاصه، لجستیک الکترونیک، شالوده ای را پی ریزی می کند که با شفافیت به هنگام، ارتباطات بدون مرز و راه حلهای مشترک در زنجیره تامین، موجب بهبود فرایندهای یک شرکت می شود.
امروزه، به خاطر آنکه شرکتهای زیادی، راه رسیدن به موفقیت را بهبود در زنجیره تامین خود تلقی کرده اند؛ لجستیک به موضوعی قابل توجه برای مالکان و مدیران ارشد همانند مدیران حمل و نقل، تبدیل شده است. درواقع به یک معنا، می توان گفت که لجستیک الکترونیک، به یک سلاح رقابتی کلیدی تبدیل گشته است.
تاثیر لجستیک الکترونیک بر تامین کنندگان و توزیع کنندگان شرکتهای بزرگ در امر لجستیک الکترونیک، پیشرو بوده اند. شرکتهایی نظیرCISCO ، DELL ، ORACLE و INTEL، صرفه جوئیهای عظیمی را در هزینه های خود بدین خاطر داشته اند. این امر تاثیر زنجیروار و تسلسلی را به همراه خواهد داشت. شرکتهای SERCOM LACK COMMUNICATIONS و SITUATIONS ، دو نمونه بارز، از شرکتهایی هستند که سرمایه گذاری عظیمی را در تجارت الکترونیک و فناوری اطلاعات صــــورت داده اند، تا خدمات بهتری را برای مشتریان موجود خود ارائه کنند.
شرکت DELL در حرکت به سوی تولید و توزیع به هنگـــــام، اقدام به حذف کامل توزیع کننــــدگان (مانند عمده فروشان و خرده فروشان) از زنجیره تامین خود، کرده است. همه شرکتهایی که درگیر در کانال های توزیع هستند، جهت بقا در بازار، نیازمند آگاهی از تغییرات و تحولات بالقوه ای هستند که ممکن است به طور ناگهانی در بخشهای مختلف صنعت به وقوع بپیوندد. در بعضی از موارد، ممکن است کانال های توزیع هنوز اقداماتی را انجام دهند (و معاملات را کنترل کنند)، لیکن دیگر از روش سنتی خرید مجموعه های بزرگ سفارشی، ذخیره و سپس عرضه آن به مشتری پیروی نمی کنند. این شرکتها به جای این روش، نیازمند آن هستند که تامین کنندگانشان، کالاها را برمبنای JIT تولید کرده و تک تک سفارشات را به طور مستقیم به توزیع کنندگان و یــــــــا مبادی محلی توزیع کنندگان، ارسال کنند.
واضح است، تامین کنندگانی که در گذشته و به طور سنتی، مجموعه های بزرگ را تولید و سپس آن را در یک کانتینر گذاشته و در طول یک هفتــــه به مشتریان بزرگ خود، ارسال می کردند، مجبور هستند تا در ابتدا، توانائیهای جدید مدیریت زنجیره تامین خود را توسعه و بهبود بخشند، تا اینکه بتوانند به طور مطمئن و اثربخشی به تولید براساس JIT پرداخته و هزاران سفارش فردی را در هر هفته به آدرسهای مختلف، حمل و ارسال کنند.
توسعه چنین توانائیهایی، می تواند مستلزم فرایندی پرهزینه و مدت دار و نیز اجرای فعالیتهایی سنگین باشد. تجربه شرکت کنندگان در «صندوق توسعه تجارت الکترونیک ایرلند»، نشان می دهد که شرکتهای کوچک و متوسط، اغلب نیازمند 2 سال (یا بیشتر) برنامه ریزی و تغییرات جهت ورود اینترنت در فرایندهای شرکت هستند. این ریسک تامین کنندگان، موجب از دست رفتن مشتریان کلیدی خواهدشـد، اگرچه آنها قادر نباشند از پس هزینه های مربوطه برآیند و یا توانائیهایشان را با سرعت تقاضای مشتریان ارتقا دهند. آنها باید درصدد پیش بینی تقاضای مشتریان بوده، تا اینکه بتوانند هرچه زودتر هرگونه ارتقایی را در توانائیهایشان، اعمــــــال کنند. ضمن اینکه می بایستی از سرمایه گذاریهای سنگین در توانائیهای غیرضروری نیز، اجتناب ورزند.
زمان حمل سریعتر، ممکن است نیازمند سازگاری شرکت با تولید سفارشی باشد. این امر می تواند مشکلاتی را برای تامین کنندگانی به وجود آورد که موقعیت جغرافیایی آنها، نسبت به مشتریانشان، به نزدیکی رقبایشان باشد. شرکتهایی که رقبایشان، اقدام به مدیریت زنجیــره تامین ازطریق لجستیک الکترونیک می کنند، ممکن است دچار مشکلات جدی گردند، حتی اگر مشتریان آنها هم به طور فعالانــــه درپی تغییرات در برنامه های زنجیره های تامین خود نباشند. اگرچه لجستیک الکترونیک، مزایای رقابتی بالقوه ای را به همراه دارد ولیکن تاخیر زمانی ناشی از دستیابی به آن می تواند خطراتی را برای شرکتهایی به ارمغان آورد که دیرتر دست به چنین انتخابی می زنند. چرا که ممکن است زمانی که آنها از ابتکــــارات رقبایشان تقلید می کنند، رقبای تهاجمی آنها، توانائیهایشان را در سطح بالاتری رسانیده باشند. توانائیهای جدیدی که به وسیله توسعه و بهبود در لجستیک الکترونیک، به وجود آمده است، ممکن است موجب ترغیب شرکتهای بزرگ در رقابت برای تولیـــــــد کارهای نیمه سفارشی و سفارشهای کوچک (که در گذشته متعلق به شرکتهای کوچک و بزرگ بود) گردد. آنها، ممکن است امروزه قادر به کسب سودهایی از چنین سفارشاتی باشند، درحالی که در گذشته هزینه های اداری چنین سفارشــاتی (که به شیوه نیمه دستی صورت می گرفت)، هرگونه سود بالقوه ای را غیرممکن می ساخت. همچنین شرکتهای دور دست به همین نحو، ممکن است بازارهایی را مورد هدف قرار دهند که در گذشته به واسطه محدوده جغرافیایی، محدود می شدند. شرکتهایی که بر روی محدوده های جغرافیایی و یا ساخت مجموعه های کوچک با قیمتهای بالاتر تمرکز می کنند، امکان بیشتری دارد که نسبت به سایر رقبای بزرگترشان، مجبور به تجدیدنظر در استراتژی هایشان (به سمت مدیریت زنجیره تامین جدید) گردند.

استراتژی «تامین از خارج»
با فرض اینکه شرکتی نیازمند بهبود و ارتقای اساسی در توانائیهای لجستیکی خود است، حال این سوال مطرح است که آیا لجستیک، یک کارکرد درون سازمانی است یا اینکه می بایستی به صورت «تامین از خارج» (OUTSOURCING) صورت پذیرد. طرفداران «تامین از خارج» استدلال می کنند که این سیاست، باعث ایجاد ارزش افزوده ازطریق افزایش بهره برداری از دارائیها، حذف پیشگیرانه هزینــه های سرمایه ای، کاهش هزینه های عملیاتی و آزادشدن زمان مدیریت جهت تمرکز بر روی شایستگیهای محوری شرکت می گردد. آنها تاکید می کنند که پیمانکاران بهتر، محاسنی دارند که از آن جمله می توان به داشتن دانش تخصصی و دسترسی به اطلاعات درباره بهترین فعالیتها اشاره کرد. آنها همچنین از منافع صرفه اقتصادی و تخصص گرایی در زمینه ارائه خدمات به مشتریان متعدد نیز بهره می برند.
لیکن، باید توجه داشت که سیاست تامین از خارج ممکن است مضاری را نیز همانند هزینه های مربوط به اجرای این سیاست و کاهش بالقوه کنترل درپی داشته باشد. کاهش کنترل بدان علت است که شرکتها، وابستگی شدیدی به تامین کنندگان لجستیکی خود پیدا کرده، درحالی که دیگر، مهارتهای لجستیکی سابق خود را نداشته و تجهیزات خود را به کنـــــاری گذاشته اند. این وابستگی شدید می تواند در صورت بروز هرگونه مشکلی همانند اختلاف و منازعه بین طرفین، توقف فعالیتهای تامین کنندگان و یا هرگونه تغییر در اهداف آنها (به عنوان مثال در فروش)، مخاطرات جدی را برای شرکتهای وابسته به همراه آورد.
برای موفقیت آمیز بودن سیاست تامین از خارج، وجود ارتباطات مشارکتی به همراه منافع و مسئولیت مشترک برای همه طرفهای درگیر الزامی است. یک برنامه صحیح «تامین از خارج» نیازمند سطح بالایی از اشتراک مساعی در بیـن طرفهاست. «شرکت خواهان تامین»، می بـــایستی اعتماد بالایی را به شرکتهای تامین کننده خدمات لجستیکی جهت اجرای وظایف اصلی شان، داشته باشند.
خدمات مشتریان و انعطاف پذیری، موضوعهای قابل توجهی در این زمینه هستند. شکست در ایجاد هرگونه عملیات لجستیکی در بازار رقابتی و درحال رشد، بدون توجه به دو عامل فوق، مطمئناً موجبات عدم رضایت مشتری و از دست رفتن تجارت می شود. دستیابی به موفقیت، به اجرای فعالیتهایی بستگی دارد که سطح بالایی از خدمات و اطمینان را برآورده می سازند.
امروزه، تعدادی از شرکتها هستند که اقدامات کامپیوتری جامعی را به صورت الکترونیک عرضه می کنند. به طور خلاصه، آنها خدماتشان را با عنوان شرکتهای تامین کننده خدمات کاربردی (ASP) ارائه می کنند. علاوه بر این، تعدادی از شرکتهای لجستیک ثالث(THIRD PARTY LOGISTICS) ، موسسات حمل و نقل(FREIGHT FORWARDERS) و شرکتهای اینترنتی (دات - کام)، می توانند اقدامات مبتنی بر وب را از سفارش گرفته تا پیگیری و مدیریت حمل و نقل ارائه کنند. شرکتهای قدیمی حمل و نقل (دریایی)، هم سیستم های الکترونیکی را راه اندازی کرده اند که کار عمده آنها حمل و نقل بسته های مختلف است.

نتیجه گیری
کاربرد فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک در زمینه تدارکات و اجرا می تواند منافع عظیمی را با کاهش همزمان هزینه ها و افزایش رضایت مشتریان، به همراه داشته باشد.
معمولاً سرمایه گذاری تنها بر روی فناوری اطلاعات، کفایت نمی کند، بلکه ممکن است تغییرات اساسی در جنبه های فیزیکی زنجیره تامین، ضروری باشد، تا منافع بالقوه لجستیک الکترونیک به طور کامل حاصل آید. از این رو بهبودهای رقابتی حاصل از لجستیک الکترونیک، می تواند برای سایر رقبا که مایل و یا قادر نیستند که به چنین بهبودهایی دست یابند، تهدیداتی را ایجاد کند، لذا تغییرات زنجیره تامین (که به وسیله لجستیک الکترونیک تسهیل یافته است) می تواند در نتیجه در بعضی شرکتها موردتوجه قرار نگیرد و یا اینکه برعکس، در بعضی دیگر از شرکتها، موجبات تغییرات اساسی و پرهزینه در شیوه تولید گردد.
به خاطر علل ذکر شده در بالا، لجستیک دیگر نمی تواند یک کارکرد و موضوع بخشی باشد، بلکه نیازمند آن است که به عنوان عاملی محوری برای رسیدن به موفقیت کل شرکت محسوب شده و مدیریت گردد و به این ترتیب تغییرات داخلی و خارجی در فعالیتهای زنجیره تامین، ممکن است دلیل کافی جهت تجدیدنظر اساسی بعضی شرکتها، در استراتژی کلی شرکت محسوب گردد

... Metadata

رشد و گسترش شتابناک منابع اطلاعاتی در اینترنت و بهویژه پس از شروع کار وب با قابلیت‏های بی نظیر آن، ضرورت وجود عناصر داده‏های فرانگر و گسترده را برای سازماندهی جستجو و بازیابی سریع‏تر، مؤثر و نظام یافته‏تر منابع اطلاعاتی شبکه به اثبات میرساند که از جمله این عناصر «ابرداده» است.

هاپکینز (Hopkins) (1988م) در تعریف ابرداده می‏گوید: «اطلاعات فهرست‏گونهای است که برای شناسایی توصیف و مکان‏یابی منابع الکترونیکی شبکه مورد استفاده قرار می‏گیرد». با توجه به این تعریف، ابرداده در واقع نوعی روش و ابزار برای فهرست‏نویسی، سازماندهی و بازیابی منابع الکترونیکی در شبکه اینترنت است و کاربرد اصطلاح جدید نیز برای ایجاد تمایز میان روش‏های جدید سازماندهی منابع اطلاعاتی الکترونیکی با روش‏های متداول و سنتی فهرست‏نویسی و سازماندهی اطلاعات است که صرفاً در کتابخانه‏ها و مراکز اطلاع‏رسانی مورد استفاده قرار می‏گرفت.

ویژگی‏های ابرداده‏ها
مبنای کاربرد ابرداده، جستجو، یافتن، مستندسازی، ارزش‏یابی و گزینش منابع شبکه‏ای است که موجب افزایش دقت بازیابی منابع شبکه‏ای می‏شود. اهمّ ویژگی‏ها و کاربردهای ابرداده عبارت است از:

1. مدیریت بر حجم گسترده‏ای از اطلاعات در شبکه؛2. نمایه‏سازی و انواع گسترده‏ای از اطلاعات در شبکه؛

3. آسان‏سازی جستجو و بازیابی اطلاعات در شبکه و جامعیت در بازیابی؛

4. تطبیق، اشتراک، یکپارچه‏سازی و استفاده مجدد از انواع اطلاعات در محیط شبکه؛

5. نظارت بر دسترسی به اطلاعات، ابرداده نه تنها به جستجو و بازیابی مؤثر منابع اطلاعاتی ناهمگن می‏پردازد؛بلکه اطلاعاتی را که دسترسی بدان‏ها محدود است، برای شیوه و نوع استفاده کاربران مدیریت می‏کند.

تاکنون برای ابرداده قالب‏ها و استانداردهای گوناگونی به وجود آمده است که از مهم‏ترین آنها می‏توان به موارد ذیل اشاره کرد:

ـ قالب ابرداده‏ای دوبلین کور(Dublin Core Metadata Format)

ـ قالب مارک
ـ قالب U.S مارک
ـ قالب ابرداده طرح کدگذاری متن(Text Encoding initiative)

ـ قالب ابرداده‏ای خدمات مکان‏یابی اطلاعات دولتی(Governmetn lnformation Locator Services).

از میان قالب‏های یادشده، قالب دوبلین کور که به منزله یک استاندارد جامع توسط او.سی.ال.سی(O.C.L.C) تدوین یافته است، از اعتبار و جامعیت بیشتری برخوردار است. به همین دلیل، این استاندارد، مورد پذیرش بسیاری از کتابخانه‏ها و مراکز فهرست‏نویسی قرار گرفته و مبنای کار سازماندهی منابع اینترنتی واقع شده است.

این قالب دارای مجموعه عناصری ابرداده‏ای است که به این ترتیب هستند: 1. عنوان؛ 2. پدیدآورنده؛ 3. موضوع؛ 4. توصیف؛ 5. ناشر؛ 6. همکار؛ 7. تاریخ؛، 8. نوع منابع؛ 9. قالب؛ 10. شناسگر؛ 11. منبع؛ 12. زبان؛ 13. ارتباط یا رابطه؛ 14. پوشش؛ 15. حقوق.

نتیجه‏گیری
ظهور اینترنت چالش‏های جدیدی را به وجود آورده است و تاءثیرات عدیده‏ای بر علوم و فنون مختلف گذارده است. یکی از عرصه‏هایی که به شدت از اینترنت تأثیر پذیرفته است، عرصه اطلاعات و اطلاع‏رسانی است و در آینده باید شاهد باشیم که کل جریان داد و ستد اطلاعات از طریق اینترنت انجام خواهد گرفت. ظهور محیط‏های الکترونیکی جدید و منابع الکترونیکی مختلف، ضرورت الگوها، روش‏ها، استاندارها و ابزارهای جدیدی را برای ذخیره، سازماندهی و بازیابی آنها به خصوص منابع اینترنتی می‏طلبد. با توجه به اینکه اینترنت خود دنیای بسیار آشفته‏ای است و از طرفی دیگر، امکانات فعلی موجود در اینترنت برای جستجو و بازیابی اطلاعات دارای نارسایی‏های عدیده‏ای هستند، لازم است کتابداران و اطلاع‏رسانان که سال‏هاست با عنوان سازمان‏دهندگان منابع اطلاعاتی چاپ شناخته شده‏اند، با ابزارهای جدید سازماندهی منابع اینترنتی آشنا شوند و دنیای بی‏نظم و آشفته موجود در اینترنت را نظم ببخشند و کارکردهای اینترنت را به حدّ اعلا که همان اشاعه اطلاعات در شکل صحیح است، با دقت هر چه تمام‏تر در زمان مناسب و با هزینه مطلوب به انجام برساند. برای این کار، ابزارهای چندی وجود دارد که موتورهای کاوش اینترنت یکی از آنهاست و استانداردها و الگوهایی نیز وجود دارند که حاصل کار کتابداران است که از مهم‏ترین آنها استفاده از روش‏های ابرداده در جهت سازماندهی منابع اینترنتی است. نکته اصلی و پر اهمیت آن است که اگر هر چه سریع‏تر چاره‏ای به‏ویژه از سوی کتابداران برای مشکل سازماندهی اطلاعات در اینترنت اندیشیده نشود، با افزوده شدن حجم عظیم و روزافزون اطلاعات، نتیجه‏ای جز بازیابی زیاد و نامربوط حاصل نخواهد شد.

سلامت الکترونیک

سلامت الکترونیک (e-Health) یک زمینه نوظهور از برخورد انفورماتیک، پزشکى، بهداشت عمومى و تجارت است که از طریق شبکه جهانى وب (world wide web) و تکنولوژى هاى مرتبط با آن ارتقا و تکامل مى یابد. سلامت الکترونیک را نه تنها به عنوان یک توسعه فنى بلکه به عنوان حالتى روحى، طرز تفکر و یک حرکت عمومى جهانى مى توان توصیف کرد. براى توصیف واژه سلامت الکترونیک باید از فناورى اطلاعات و ارتباطات (Information Comunication Technology) در بخش سلامت بهره برد. اطلاعات دیجیتالى در بخش سلامت و بهداشت براى مقاصد بالینى و آموزشى و مدیریتى از طریق الکترونیکى، انتقال ذخیره و بازیابى مى شود.

2- تعریف سلامت الکترونیک
سلامت الکترونیکى یک زمینه جدید و روبه رشد از تلاقى اطلاع رسانى پزشکى ـ سلامت عمومى و مبادلات تجارى است که به خدمات و اطلاعات سلامت ارائه شده و یا تقویت شده از طریق اینترنت و فناورى هاى وابسته اطلاق مى گردد. در مفهومى وسیع تر این واژه نه تنها به توسعه فناورى اشاره مى کند بلکه زمینه اى جامع براى ارتقاى محلى ـ منطقه اى و بین المللى مراقبت بهداشتى با استفاده از فناورى اطلاعات و ارتباطات است.

3- تاریخچه سلامت دیجیتال
واژه e-Health ابتدا در دهه ۹۰ میلادى کلمه اى عمومى بود و به تمام مسائل مشترک میان کامپیوتر و پزشکى اطلاق مى شد. این کلمه در ابتدا بیشتر به وسیله بخش صنعت و تجارت مورد استفاده واقع مى شد و کاربرد علمى آن بسیار کم بود. در آن زمان تمام خدماتى که اینترنت براى سلامت جامعه مى توانست ارائه دهد در این حوزه قرار مى گرفت. به عنوان مثال شرکت Intel از e-Health به عنوان تلاشى مشترک از سوى مسئولان بهداشت جهانى و فناورى یاد مى کند، اما با گسترش نفوذ اینترنت در جوامع و افزایش گرایش کاربران به استفاده از اینترنت، سلامت دیجیتال نیز دچار تحولى عظیم شد و از کاربردى عمومى خارج شده و تبدیل به یک زیرشاخه از بهداشت عمومى شد. پس از آن کاربران و متخصصان فراوانى به استفاده از e-Health روى آوردند و سلامت الکترونیکى به واژه اى علمى و آکادمیک تبدیل شد اما در ابتدا گروهى از دانشمندان و متخصصین با ورود این واژه به لغات علمى و دانشگاهى مخالف بودند و آن را واژه اى صرفاً تجارى مى دانستند اما براثر توسعه دامنه کاربرد مجوز ورود صادر شد به گونه اى که امروزه در بانک اطلاعات پزشکى دنیا (medline) صدها مقاله علمى مرتبط با حوزه سلامت الکترونیکى مى توان یافت.

4- حوزه هاى سلامت دیجیتال
فواید فراوانى از سلامت الکترونیکى مى توان به دست آورد اما باید این نکته را نیز در نظر داشت که توسعه و گسترش خدمات بهداشتى و درمانى بدون استفاده از رایانه و تکنولوژى هاى مرتبط عملیاتى نخواهد بود. لذا براى تبیین بیشتر این کاربرد در ۱۰ حوزه به شرح زیر قابل تفسیر است:

4-1- توانمندسازى
به دلیل در دسترس قرار گرفتن اطلاعات و دانش پایه و مورد نیاز پزشکى و بهداشتى از سوى شبکه هاى اطلاعاتى براى همگان، راه هاى جدیدى به سوى درمان بیمار محور در جامعه اطلاعاتى ایجاد مى شود. مردم جوامعى که اطلاعات صحیح و کافى را نسبت به مراقبت از سلامت خود دارند، کمتر دچار بیمارى شده و در صورت ابتلا به بیمارى نیز مى دانند که در چه زمانى به چه متخصصى رجوع کنند. بدین ترتیب از مراجعه هاى مکرر آن ها به مراکز غیرمرتبط جلوگیرى به عمل آمده و در نتیجه شاهد ترافیک هاى بیهوده در محیط هاى بهداشتى نخواهیم بود، افزون بر این افراد بیمار مى توانند آموزش هاى مورد نیاز خود را در مورد برخورد با بیمارى و عوارض آن از طریق شبکه هاى اطلاع رسانى دریافت کنند.

4-۲ـ امکان تبادل اطلاعات میان مؤسسات بهداشتى
در این حوزه از سلامت دیجیتال امکان تبادل اطلاعات و اسناد پزشکى میان مؤسسات بهداشتى و درمانى فراهم خواهد شد به نحوى که همواره از آخرین تغییرات دارویى، نسخه هاى درمانى، آموزش هاى پرستارى و مراقبتى و دیگر اطلاعات مورد نیاز آگاه شوند، بانک هاى اطلاعاتى (Data Base) این مؤسسات همواره به روز بوده و از آخرین تجربیات همکاران خود در هر گوشه از جهان مى توانند استفاده کنند.

4-۳ـ اصول اخلاقى
سلامت الکترونیکى الگوهاى نوین ارتباطى میان پزشک و بیمار؛ پزشک و پزشک را ایجاد خواهد کرد و چالش ها، تهدیدها، تحولات ونیز فرصت هاى جدیدى از جنبه اخلاق را به وجود مى آورد. از جمله این چالش ها بحث اخلاق پزشکى در درمان هاى online، محرمانه ماندن اطلاعات بیماران، محرمانه نگه داشتن مهارت هاى تخصصى پزشکان و نیز رضایت پزشک و بیمار در درمان است.

4-۴ـ کارآیى
خصوصیاتى همچون حافظه، سرعت در پردازش و تحلیل و توانایى انجام حجم زیادى از عملیات موجب خواهد شد که مدیریت خدمات بهداشتى و درمانى با استفاده از رایانه بتواند پیشرفت هاى قابل ملاحظه اى در راه توسعه و پیشرفت بردارد. براى تصمیم گیرى در عرصه ارائه خدمات سلامت اصل نخست جمع آورى اطلاعات مناسب است. در زمان هاى گذشته در اثر یک مورد بیمارى جدید زمان زیادى را به خود اختصاص مى داد، اما امروزه به عنوان اقدامى فورى در بخش سلامت دیجیتال، قابل انجام است.

4-۵-آموزش online
یکى از حوزه هاى سلامت الکترونیکى که ارتباط بسیار نزدیک و تنگاتنگى نیز با آموزش الکترونیکى learningـe دارد حوزه آموزش online سلامت است. در این بخش از سلامت دیجیتال متون آموزش پزشکى، آموزش سلامت، اطلاعات بهداشتى و درمانى و نیز اطلاعات پیشگیرى از وقوع بیمارى ها به صورت online و به شکل متن، صدا، تصویر و فیلم بر روى شبکه جهانى وب (world wide web) قرار مى گیرد تا همه کاربران به آن دسترسى داشته باشند. همچنین جدیدترین مسائل و یافته هاى پزشکى دنیا نیز بر روى شبکه جهانى قرار مى گیرد تا پزشکان و متخصصان با مراجعه به آن اطلاعات پزشکى و درمانى خود را به روز نگاه دارند.

4-۶- ارتباطى جدید
سلامت دیجیتال نوعى ارتباط جدید میان بیمار و پزشک برقرار خواهد کرد . ارتباطى تمام وقت و ۲۴ ساعته که این ارتباط در روزهاى غیرکارى و تعطیل نیز قابل انجام است. بیمار از طریق آدرس اینترنتى که پزشک معالجش در اختیار او قرار داده، مى تواند آخرین اطلاعات را درباره بیمارى خودبه دست آورده و با آخرین و جدیدترین درمان ها آشنا شود. افزون بر این مى تواند علایم و نشانه هاى جدید را که خود مى بیند و دردهایى را که در بدن خود احساس مى کند به صورت online در اختیار پزشک معالج خود قرار دهد و پزشک نیز راهنمایى هاى خود را به صورت online انجام دهد، بدون این که نیاز به حضور فیزیکى هر یک از دو طرف در مطب و یا بیمارستان باشد. همچنین در صورت حاد شدن مشکل مریض مى تواند با ارسال درخواستى براى پزشک معالج خود، تقاضاى حضور فیزیکى ایشان را در منزل و یا محل کار خود بنماید.

این نوع از ارتباط که شکل جدیدى از ارتباط میان پزشک و بیمار است به نوعى مشارکت تبدیل شده و منجر به اتخاذ تصمیمات مشترک نیز خواهد شد که این امر در بیمارى هاى جدید موجب افزایش سطح علمى پزشک و معالجه زودتر بیمار خواهد شد.

4-۷- گستره جغرافیایى
توسعه گستره مراقبت هاى بهداشتى به فراتر از مرزهاى جغرافیایى در مقوله سلامت الکترونیکى بیماران مفهوم جدیدى است از پزشکان بى مرز.

در حوزه e-Health مراقبت هاى درمانى به فراتر از مرزهاى قراردادى بشرى، پزشکان را قادر مى سازد تا به آسانى مراقبت هاى پزشکى خود را به صورت online از طریق اینترنت پیگیرى نمایند و نیز دسترسى بیماران را به دلیل نبود حضور فیزیکى پزشک معالج، محدود نخواهد کرد. همچنین پزشکان قادر خواهند بود تا با حضور مجازى در کشورهاى عقب مانده به مشکلات بیماران این کشورها رسیدگى کنند. بدون آن که حضور فیزیکى خود را در کشورشان از دست بدهند. این امر منجر به افزایش سطح جهانى سلامت بهداشتى خواهد شد.

4-۸- افزایش کیفیت خدمات سلامت
به دلیل ثبت و نگهدارى اطلاعات پزشکان و مراکز بهداشتى در حافظه رایانه ها، مقایسه میان ارائه کنندگان خدمات بهداشتى درمانى راحت تر خواهد بود. زمانى که این مقایسه صورت مى گیرد مشتریان به سوى مراکزى که خدمات با کیفیت ترى ارائه مى دهند، هدایت خواهند شد و این امر سبب ازدحام جمعیت در مراکز بهداشتى و لزوم نوبت دهى براى مراجعه، اعلام نتایج آزمایشگاهى و امکان بحث و بررسى راه هاى درمانى از طریق اینترنت را فراهم مى آورد و به دلیل استقبال مردم از مراکز درمانى با کیفیت تر، دیگر مراکز نیز به سمت تعالى پیش خواهند رفت.

4-۹- مبتنى بر مدارک بودن
معالجات در محیط e-Health باید براساس مستندات صورت بگیرد به این معنى که اگر براى بیمار روش درمانى خاصى پیشنهاد شود این روش باید با یافته هاى علمى روز مطابقت داشته باشد همچنین پیش بینى یک روش درمانى نیز براساس آخرین اطلاعات و دانش پزشکى روز میسر خواهد شد. البته در این حوزه نیاز به کار زیادى وجود دارد تا بسترهاى علمى آن فراهم شود.

4-۱۰- افزایش دسترسى به خدمات تأمین عدالت
استفاده از خدمات e-Health سبب خواهد شد که افراد خدمات سرویس هاى بهداشتى درمانى مورد نیاز خود را از ارائه دهندگان آن در هر نقطه از جهان دریافت کنند. این خدمات مى تواند شامل مشاوره هاى ساده و ابتدایى تا معالجات پیچیده ترى در بیمارى هاى مزمن باشد. به این ترتیب فردى که تاکنون تنها امکان استفاده از خدمات بهداشتى را تنها در شهر خود داشته است اکنون توانایى استفاده از این خدمات را در هر کجاى دنیا دارد و دسترسى استفاده کنندگان به مراکز بهداشتى راحت تر شده و بدین ترتیب امکان برقرارى عدالت فراهم خواهد شد.

5- زیرساخت هاى e-Health
بحث سلامت الکترونیک رابطه نزدیکى با زیرساخت هاى دیجیتالى هر کشورى و نیز فرهنگ دیجیتالى آن کشور دارد. براى برقرارى نظام سلامت دیجیتالى هر کشورى زیرساخت هاى مخابراتى و اینترنتى آن کشور نقش تعیین کننده اى دارد. درصد کاربران از اینترنت، میزان نفوذ فیزیکى اینترنت در کشور، سایت هاى ارائه دهنده اطلاعات پزشکى و درمانى، سرویس دهندگان اینترنت و غیره از عوامل مهم در توسعه سلامت الکترونیکى هستند. همچنین نقش وزارتخانه ها و سازمان هاى درگیر در حوزه سلامت الکترونیکى مانند وزارت فناورى اطلاعات و ارتباطات (ICT ) و وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکى و دیگر سازمان هاى مرتبط بسیار مهم خواهد بود