فناوری اطلاعات

آخرین دستاورد فناوری اطلاعات

فناوری اطلاعات

آخرین دستاورد فناوری اطلاعات

سیستم خبره


فرض کنید شما یک بنگاه معاملات ملکی دارید و 40 درصد درآمد شما از طریق ارزیابی املاک تجاری و قیمت گذاری بر روی آنها حاصل می شود. حال فرض کنید تنها یک نفر در موسسه شما قادر است چنین ارزیابی ای را انجام دهد. حال اگر این فرد موسسه شما را ترک کرد چه می کنید؟ چگونه جایگزینی برای این تخصص خواهید یافت؟ با چه سرعتی قادر خواهید بود فرد دیگری را بیابید؟ چنانچه جایگزینی فرد دیگر یک ماه طول بکشد چه میزان هزینه فرصت از دست رفته در این یک ماه خواهید داشت؟
در سازمانهای مختلف پرسنل بسیار ارزشمندند زیرا وظایف بسیار مهمی را انجام می دهند که انجام بسیاری از این وظایف نیازمند تخصص فراوان است و این تخصص تنها در دستان پرسنل خبره نهفته است. سیستمهای خبره سیستمهایی هستند که خبرگی و دانش مربوط به حل مسائل را ثبت کرده و آن را در اختیار افرادی قرار می دهند که از تخصص کافی برای حل مساله مورد نظر بر خوردار نیستند. بدین ترتیب قادر خواهند بود با استفاده از سیستم مسائل سازمانی را حل کرده و همچنین از سیستم به عنوان ابزاری برای یادگیری استفاده کنند.
یک سیستم خبره یا سیستم مبتنی بر دانش  سیستمی در رده سیستمهای هوش مصنوعی می باشد که دارای قدرت استدلال است در مورد مسایل مربوط به یک حیطه تخصصی است و نتیجه گیری نهایی را ارائه می دهد. سیستمهای خبره برای  تشخیص  مسائل و تجویز  راه حل مناسبند. به این معنی که سیستهای خبره می توانند تشخیص دهند که علت بوجود آمدن یک مشکل چیست و برای حل آن مشکل راه حل مناسب را تجویز کنند.
سیستمهای خبره معمولا برای یک کاربری خاص طراحی شده اند که به آن حیطه تخصصی   می گویند. برای مثال می توان سیستمهای خبره ای در زمینه های حسابداری، پزشکی، مدیریت منابع انسانی، مدیریت مالی، تولید و ... ایجاد کرد. باید به این نکته توجه داشت که سیستم خبره با سیستم پشتیبان تصمیم گیری تفاوت دارد. برای استفاده از یک سیستم پشتیبان تصمیم گیری کاربر باید در زمینه تخصصی مورد نظر دانش کافی داشته باشد و از سیستم برای مدلسازی راه حلهای مختلف استفاده کند ولی انتخاب راه حل نهایی به عهده کاربر است.کاربر در بکارگیری DSS باید بداند چه سوالهایی باید مطرح شوند، چه فرایندی برای استدلال باید طی شود و چگونه باید به نتیجه نهایی رسید. ولی در بکارگیری سیستمهای خبره تنها لازم است وقایع مربوط به مساله را به سیستم معرفی کنید و در واقع راه حل مساله شما از طریق دانش و تخصص ثبت شده در سیستم قبل دستیابی می باشد.

اجزای مختلف یک سیستم خبره
اجزای اطلاعاتی: اولین نوع اطلاعات مربوط به یک سیستم خبره اطلاعات مربوط به حیطه تخصصی  است و در واقع هسته اصلی یک سیستم خبره می باشد. زیرا مجموعه ای از گامهای حل مساله است که با استفاده از آن به همراه یک فرایند استدلال، سیستم قادر به حل مساله می باشد. گاهی ممکن است کاربر دلیل تجویز یک راه حل را از سیستم خبره بپرسد. در این حالت سیستم با استفاده از "اطلاعات چرایی " که در سیستم موجود است پاسخ کاربر را خواهد داد. با وجود این دو نوع اطلاعات ( اطلاعات حیطه تخصصی و اطلاعات چرایی) یک سیستم خبره قادر به حل مسائل و پاسخ دادن به کاربر است و تنها کاربر لازم است اطلاعات مربوط به وقایع مساله  را به سیستم بدهد. در حین فرایند حل مساله سیستم دائماً سوالاتی را از کاربر می پرسد و در واقع پاسخ این سوالات همان وقایع مساله می باشند.

افراد: در توسعه و بکارگیری سیستمهای خبره سه نقش عمده وجود دارد. اولین نقش مربوط به فردی است که دارای دانش تخصصی بوده و نحوه حل مسائل را می داند که به آن فرد متخصص  می گویند. فرد متخصص کسی است که دارای اطلاعات مربوط به حیطه تخصصی است. برای مثال یک پزشک کسی است که دارای تخصص پزشکی می باشد. از این رو استراتژی حل مساله برای گنجاندن در سیستم خبره را باید از فرد متخصص استخراج کرد. در کنار یک فرد خبره یک متخصص IT وجود دارد که مهندس دانش  نامیده می شود و وظیفه فرموله کردن دانش تخصصی و تبدیل آن به شکل قابل درک برای سیستم را بر عهده دارد. سومین فرد مرتبط با یک سیستم خبره، کاربر سیستم است که از سیستم خبره برای حل مسائل مربوط به حیطه تخصصی استفاده می کند. کاربر سیستم در واقع از نوع کارکنان دانشی  می باشد. کارکنان دانشی کارکنانی هستند که در یک سازمان به کارهای فکری و تخصصی مشغولند و وظیفه آنها حل مسائل سازمانی است. بنابراین این افراد در صورتی که تجربه کافی و یا دانش کافی برای حل مسائل مربوطه را نداشته باشند می توانند از یک سیستم خبره استفاده کنند. استفاده از سیستم خبره علاوه بر حل مسائل سازمانی باعث یادگیری نیز می شود.

اجزای سیستمی: زمانی که مهندس دانش، دانش تخصصی را به مجموعه ای از قواعد و به شکل قابل استفاده برای سیستم خبره تبدیل کرد آنها را وارد بخشی از سیستم خبره به نام پایگاه دانش  می کند. پایگاه دانشی که از مجموعه از قواعد تشکیل شده است را پایگاه دانش قاعده گرا  می نامند. قواعد در واقع مجموعه از عبارات اگر-آنگاه  می باشند. مهندس دانش برای اینکه قواعد را وارد یک پایگاه دانش کند از ماژولی به نام اکتساب دانش  استفاده می کند.

موتور استنتاج  بخشی از یک سیستم خبره است که وقایع مربوط به مساله را دریافت کرده و در پایگاه دانش به دنبال قاعده یاقواعدی می گردد که با ساختار وقایع موجود مطابقت داشته باشد و راه حل نهایی را با پیمایش در پایگاه داده بیابد. این فرایند را فرایند استنتاج می نامند.
واسط کاربری  بخشی از سیستم خبره است که که کاربر برای ارتباط با سیستم از آن استفاده می کند. در طول فرایند استفاده از سیستم برای تعیین راه حل نهایی، سیستم به طور دائم از طریق واسط کاربری سوالاتی را مطرح می کند و کاربر با پاسخ به این پرسشها از طریق واسط کاربری در واقع اطلاعات مربوط به وقایع مساله را به سیستم می دهد و موتور استنتاج با استفاده از این اطلاعات در پایگاه دانش به دنبال راه حل نهایی می گردد.

"اطلاعات چرایی" که نحوه استدلال و دلیل انتخاب راه حل نهایی را توسط سیستم بیان می کنند در ماژول تشریح کننده  گنجانده شده است. در طی یک فرایند بکارگیری سیستم خبره کاربر می تواند دلیل بیان پرسشهای مختلف از طرف سیستم و یا نحوه نتیجه گیری را از آن بخواهد و سیستم با استفاده از "اطلاعات چرایی" قادر است نحوه استدلال خود را شرح دهد. از این رو می توان از سیستمهای خبره به عنوان ابزاری برای آموزش افراد در زمینه های تخصصی نیز استفاده کرد.

سؤالی که ممکن است پیش آید این است که باتوجه به وجود افراد خبره چه نیازی به استفاده از سیستم‌های خبره است. در زیر به مواردی در این زمینه اشاره می‌کنیم :
1.    تخصص انسانی از بین رونده است. ممکن است یک سازمان به خاطر مرگ، بازنشستگی و یا انتقال شغلی، دانش یک فرد خبره را از دست بدهد. ولیکن زمانی که این دانش در یک سیستم خبره ثبت شده باشد، سازمان قادر خواهد بود تخصص مورد بحث را حفظ کند.
2.    تصمیم‌گیری توسط سیستم خبره از ثبات و یکسانی بیشتری نسبت به افراد متخصص و خبره برخوردار است زیرا تصمیمات این افراد تحت‌تأثیر موارد فراوانی خواهد بود که ممکن است عملکرد را تحت‌تأثیر قرار دهد. برای مثال مشکلات شخصی ممکن است مانع از تصمیم‌گیری مناسب توسط فرد خبره شود. و یا اینکه ممکن است فرد خبره در شرایط فوق‌العاده قسمتی از دانش خود را تحت‌تأثیر استرس و فشار کاری فراموش کند.
3.    سرعت حل مسأله توسط فرد خبره تحت‌تأثیر عوامل فراوانی قرار دارد. در حالی که سیستم خبره با یک سرعت یکنواخت و در بیشتر مواقع سریعتر از افراد خبره مسأله موردنظر را حل میکند.
4.    افراد متخصص و خبره بسیار گران و پرهزینه‌اند. آنها خواهان دستمزد و تسهیلات بالایی هستند. در عوض سیستمهای خبره نسبتاً ارزانترند. هزینة توسعه اینگونه سیستمها تا حدی بالاست ولیکن بکارگیری آنها نهایتاً باعث کاهش هزینه‌هایی خواهد شد که در کل هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.

باید توجه داشت که استفاده از این سیستمها مشکلاتی نیز به همراه خود دارد از جمله:
1-    گاهی اوقات فرد خبره قادر نیست نحوه استدلال خود و دانسته های خود را شرح دهد و این موضوع سدی بر سر راه ایجاد یک سیستم خبره کارامد است.
2-    حتی در صورتی که فرد خبره قادر به بیان دانش خود باشد، گاهی اوقات خود کار کردن فرایند استدلال بسیار پیچیده و نیازمند نگارش حجم عظیمی از قواعد است.
3-    سیستمهای خبره تنها مسائلی را می توانند حل کنند که برای آن ساخته شده اند و برای حل مسائل جدید ناتوانند

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد