... Metadata

رشد و گسترش شتابناک منابع اطلاعاتی در اینترنت و بهویژه پس از شروع کار وب با قابلیت‏های بی نظیر آن، ضرورت وجود عناصر داده‏های فرانگر و گسترده را برای سازماندهی جستجو و بازیابی سریع‏تر، مؤثر و نظام یافته‏تر منابع اطلاعاتی شبکه به اثبات میرساند که از جمله این عناصر «ابرداده» است.

هاپکینز (Hopkins) (1988م) در تعریف ابرداده می‏گوید: «اطلاعات فهرست‏گونهای است که برای شناسایی توصیف و مکان‏یابی منابع الکترونیکی شبکه مورد استفاده قرار می‏گیرد». با توجه به این تعریف، ابرداده در واقع نوعی روش و ابزار برای فهرست‏نویسی، سازماندهی و بازیابی منابع الکترونیکی در شبکه اینترنت است و کاربرد اصطلاح جدید نیز برای ایجاد تمایز میان روش‏های جدید سازماندهی منابع اطلاعاتی الکترونیکی با روش‏های متداول و سنتی فهرست‏نویسی و سازماندهی اطلاعات است که صرفاً در کتابخانه‏ها و مراکز اطلاع‏رسانی مورد استفاده قرار می‏گرفت.

ویژگی‏های ابرداده‏ها
مبنای کاربرد ابرداده، جستجو، یافتن، مستندسازی، ارزش‏یابی و گزینش منابع شبکه‏ای است که موجب افزایش دقت بازیابی منابع شبکه‏ای می‏شود. اهمّ ویژگی‏ها و کاربردهای ابرداده عبارت است از:

1. مدیریت بر حجم گسترده‏ای از اطلاعات در شبکه؛2. نمایه‏سازی و انواع گسترده‏ای از اطلاعات در شبکه؛

3. آسان‏سازی جستجو و بازیابی اطلاعات در شبکه و جامعیت در بازیابی؛

4. تطبیق، اشتراک، یکپارچه‏سازی و استفاده مجدد از انواع اطلاعات در محیط شبکه؛

5. نظارت بر دسترسی به اطلاعات، ابرداده نه تنها به جستجو و بازیابی مؤثر منابع اطلاعاتی ناهمگن می‏پردازد؛بلکه اطلاعاتی را که دسترسی بدان‏ها محدود است، برای شیوه و نوع استفاده کاربران مدیریت می‏کند.

تاکنون برای ابرداده قالب‏ها و استانداردهای گوناگونی به وجود آمده است که از مهم‏ترین آنها می‏توان به موارد ذیل اشاره کرد:

ـ قالب ابرداده‏ای دوبلین کور(Dublin Core Metadata Format)

ـ قالب مارک
ـ قالب U.S مارک
ـ قالب ابرداده طرح کدگذاری متن(Text Encoding initiative)

ـ قالب ابرداده‏ای خدمات مکان‏یابی اطلاعات دولتی(Governmetn lnformation Locator Services).

از میان قالب‏های یادشده، قالب دوبلین کور که به منزله یک استاندارد جامع توسط او.سی.ال.سی(O.C.L.C) تدوین یافته است، از اعتبار و جامعیت بیشتری برخوردار است. به همین دلیل، این استاندارد، مورد پذیرش بسیاری از کتابخانه‏ها و مراکز فهرست‏نویسی قرار گرفته و مبنای کار سازماندهی منابع اینترنتی واقع شده است.

این قالب دارای مجموعه عناصری ابرداده‏ای است که به این ترتیب هستند: 1. عنوان؛ 2. پدیدآورنده؛ 3. موضوع؛ 4. توصیف؛ 5. ناشر؛ 6. همکار؛ 7. تاریخ؛، 8. نوع منابع؛ 9. قالب؛ 10. شناسگر؛ 11. منبع؛ 12. زبان؛ 13. ارتباط یا رابطه؛ 14. پوشش؛ 15. حقوق.

نتیجه‏گیری
ظهور اینترنت چالش‏های جدیدی را به وجود آورده است و تاءثیرات عدیده‏ای بر علوم و فنون مختلف گذارده است. یکی از عرصه‏هایی که به شدت از اینترنت تأثیر پذیرفته است، عرصه اطلاعات و اطلاع‏رسانی است و در آینده باید شاهد باشیم که کل جریان داد و ستد اطلاعات از طریق اینترنت انجام خواهد گرفت. ظهور محیط‏های الکترونیکی جدید و منابع الکترونیکی مختلف، ضرورت الگوها، روش‏ها، استاندارها و ابزارهای جدیدی را برای ذخیره، سازماندهی و بازیابی آنها به خصوص منابع اینترنتی می‏طلبد. با توجه به اینکه اینترنت خود دنیای بسیار آشفته‏ای است و از طرفی دیگر، امکانات فعلی موجود در اینترنت برای جستجو و بازیابی اطلاعات دارای نارسایی‏های عدیده‏ای هستند، لازم است کتابداران و اطلاع‏رسانان که سال‏هاست با عنوان سازمان‏دهندگان منابع اطلاعاتی چاپ شناخته شده‏اند، با ابزارهای جدید سازماندهی منابع اینترنتی آشنا شوند و دنیای بی‏نظم و آشفته موجود در اینترنت را نظم ببخشند و کارکردهای اینترنت را به حدّ اعلا که همان اشاعه اطلاعات در شکل صحیح است، با دقت هر چه تمام‏تر در زمان مناسب و با هزینه مطلوب به انجام برساند. برای این کار، ابزارهای چندی وجود دارد که موتورهای کاوش اینترنت یکی از آنهاست و استانداردها و الگوهایی نیز وجود دارند که حاصل کار کتابداران است که از مهم‏ترین آنها استفاده از روش‏های ابرداده در جهت سازماندهی منابع اینترنتی است. نکته اصلی و پر اهمیت آن است که اگر هر چه سریع‏تر چاره‏ای به‏ویژه از سوی کتابداران برای مشکل سازماندهی اطلاعات در اینترنت اندیشیده نشود، با افزوده شدن حجم عظیم و روزافزون اطلاعات، نتیجه‏ای جز بازیابی زیاد و نامربوط حاصل نخواهد شد.